سرویس علمی فرهنگی خبرگزاری «حوزه» درادامه مبحث آشنایی با اصطلاحات علم کلام به تبیین اصطلاح( استدراج) می پردازد.

استدراج یعنی نزدیک ساختن گام به گام و تدریجی گنهکاران غافل و لجوج به عذاب الهی، در پوشش برخورداری از نعمت های پی در پی دنیوی. به بیان دیگر: استدارج، دادن نعمت دنبال نعمت به مشرکان است، تا درجه درجه پایین بیایند و به ورطه هلاک نزدیک شوند.

در استدارج ، اخذ و سقوط، تدریجی است که از بدترین عقوبت هاست؛ چون مجال و فرصت توبه کردن را از انسان می گیرد، یعنی انسان به حالی می رسد که ازآن پس لطف و عنایت خدای متعال به هیچ نحو شامل حال او نمی شود و از انسان این شایستگی سلب می گردد که خدا او را با گرفتاری و یا حادثه ای خاص متوجه خودش سازد و نجاتش بخشد. استدارج الزاما در بدکاری و بدکرداری دامان انسان را نمی گیرد، بلکه افرادی که حتی به نعمت های ظاهری متنعم باشند و ظاهرا هیچ اشکالی در کارشان وجود ندارد، بیشتر باید از این وحشت کنند که مبادا مغضوب پرودگار و در معرض استدارج باشند.

قرآن در این باره می فرماید: «سَنَسْتَدْرِجُهُم مِّنْ حَيْثُ لاَ يَعْلَمُونَ».

تدریجا و درجه به درجه از راهی که خودشان نمی دانند

«وَأُمْلِي لَهُمْ إِنَّ كَيْدِي مَتِينٌ»

مهلتشان می دهیم کید و مکر ما خیلی با متانت و حکیمانه است.

«وَلا يَحْسَبَنَّ الَّذِينَ كَفَرُوا أَنَّمَا نُمْلِي لَهُمْ خَيْرٌ لأنْفُسِهِمْ إِنَّمَا نُمْلِي لَهُمْ لِيَزْدَادُوا إِثْمًا وَلَهُمْ عَذَابٌ مُهِين».

و البته کسانی که کافر شده اند تصور کنند که به ایشان مهلت می دهیم برای آنان نیکوست. ما فقط به ایشان مهلت می دهیم تا بر گناه خود بیفزایند و آنگاه عذابی خفت آور خواهند داشت.

بنابراین در استدارج انسان چنان سقوط می کند که استحقاق لطف الهی از او سلب می شود به طوری که آثار و پیامدهای گناه به او نمی رسد تا بیدار شود و از مسیر آلوده به گناه برگردد.

برعکس روز به روز باب نعمت بیشتر به روی او باز می شود و به جایی می رسد که پیمانه اش پر شده ، مهلت خداوند در مورد او به اتمام می رسد.

این است که (زمان )در مفهوم استدراج خوابیده است.

به پیغمبر خطاب می رسد « فَاصْبِرْ لِحُكْمِ رَبِّكَ وَلَا تَكُن كَصَاحِبِ الْحُوتِ إِذْ نَادَى وَهُوَ مَكْظُومٌ » صبر کن اشتباهی که یونس مرتکب شد تو آن را مرتکب نشو؛ زیرا او باید در مقابل گناهان قوم خودش صبر می کرد تا مهلت و مدت استدراج الهی در مورد قوم او پایان بیابد؛ اما یونس این صبر را به خرج نداد و خود گرفتار شد . بنابراین تو« فاصبر لحکم ربک؛ صبر کن برای رسیدن حکم پروردگارت»؛ یعنی چون مسئله استدارج است و قطعا عذاب آنها رسیدنی است احتیاجی ندارد که نفرین کنی تا عذاب الهی آنان را فراگیرد، بلکه هم اکنون نیز عذاب الهی فرارسیده است، ولی اثرش کم کم ظهور و بروز می کند.

*فرهنگ اصطلاحات علم کلام: مسلم محمدی